΄Εντουαρντ ΄Αλμπυ : Επικίνδυνη Ισορροπία

ή

αναζητώντας το χαμένο συναίσθημα

 

Τίποτε να μην έρχεται Τίποτε

Να μη φεύγει

Όλα τα μέτωπα γυμνά

Και για συναίσθημα ένα κρύσταλλο

Οδ. Ελύτης

 

Βρισκόμαστε σε ένα οικογενειακό περιβάλλον ισορροπιών: Ο Τόμπυ, η ΄Αγκνες και η αδελφή της Κλαιρ ζουν πολλά χρόνια μαζί. Τίποτε δεν αναστατώνει τη ζωή τους . Τίποτε δεν αφήνεται να την αλλάξει. Ακόμη και η επιστροφή της κόρης τους Τζούλιας στο σπίτι της οικογένειας μετά από κάθε συζυγικό χωρισμό της είναι αναμενόμενη. Το μόνο αιφνιδιαστικό στην αμέριμνη ακινησία είναι όταν κάποια στιγμή στην πρώτη πράξη του έργου η οικογένεια διευρύνεται για μιάμιση μέρα με την απρόσμενη εμφάνιση ενός ζεύγους φίλων, της ΄Εντνα και του Χάρρυ .

Ο ΄Αλμπυ, ποιητής αρχικά, ένας ευαίσθητος δέκτης των κοινωνικών κραδασμών και αλληγορικός κατήγορος στα έργα του της γραφειοκρατίας και του αυταρχισμού της εξουσίας κρατάει σκόπιμα κλειστό το δραματουργικό πλαίσιο του συγκεκριμένου έργου. Μας παρουσιάζει ένα οικογενειακό σύστημα απομονωμένο μέσα στην κοινωνική αναστάτωση που σαρώνει την Αμερική τη δεκαετία του ‘60: διαμαρτυρία για τον πόλεμο στο Βιετνάμ, κίνημα της αντικουλτούρας, των κοινωνικών δικαιωμάτων και της απελευθέρωσης των γυναικών, ο θάνατος: η «Επικίνδυνη Ισορροπία » άρχισε να γράφεται και ανέβηκε στη σκηνή λίγα χρόνια μετά τη δολοφονία του Τζων Κένεντυ.

Ο δρόμος που ο ΄Αλμπυ επιλέγει για να δείξει την ομοιοστατική αδράνεια στην οικογένεια του Τόμπυ και της ΄Αγκνες δεν είναι ευνοϊκός για την παράθεση πλεοναστικών πληροφοριών σχετικά με τις έντονες κοινωνικές ζυμώσεις .

 

Οι πληροφορίες αυτές θα μείνουν κλεισμένες έξω από την πόρτα τους, καθώς ο σιωπηλά πλανώμενος φόβος μέσα στο σπίτι τούς κρατά μακριά από την κοινωνία. Η πληροφορία που κυκλοφορεί είναι στατική και ενδοπαραγόμενη.

Το πρόβλημα της οικογένειας του Τόμπυ και της ΄Αγκνες , ο πανικός , θα αναδυθεί αυτόκλητος από την ένταση των σχέσεων στο πλαίσιο της οικογενειακής κλειστότητας, από την παγωνιά της συναισθηματικής απομόνωσης.

Ούτε μια νέα πληροφορία , ούτε καν μια φωνή απέξω που να διαπερνά την πόρτα του περίκλειστου σπιτιού, κάτι που να μπορούν να το ακούσουν και οι θεατές . Μόνο σημαντικό, η φευγαλέα αναφορά στο συμβάν ενός παιδικού θανάτου ως γεγονότος που άφησε ελάχιστα ίχνη μνήμης από εκείνη την πραγματικότητα.

Τα περισσότερα απ’όσα συμβαίνουν στο σπίτι του Τόμπυ και της ΄Αγκνες είναι προβλέψιμα ή μια σχεδόν προβλέψιμη συνήθεια.

Τι άραγε να θέλει να σκεπάσει αυτή η προστατευτικά συντηρούμενη ισορροπία της υπεκφυγής ; Διατηρήθηκε όλα τα χρόνια ως τη σύνταξη του Τόμπυ αλλά και στη συνέχεια με συμβιβασμούς και υποχωρήσεις και από τους τρεις μόνιμους κατοίκους του σπιτιού.

Ωστόσο, στο φαινομενικά μαλακό υπόστρωμα αυτής της συμβιβαστικά ισόρροπης κατάστασης ακουμπάει το θλιβερό γεγονός από τον θάνατο του μικρού αγοριού της οικογένειας πολύ καιρό πριν, όταν το ζευγάρι ήταν ακόμη νέο. Ο θάνατος δεν βιώθηκε τότε στη έκταση του πένθιμου συναισθήματος ούτε βρήκε ένα άλλο τρόπο να εκφραστεί. Τη σχέση του Τόμπιας και της ΄Αγκνες ο θεατής την παρακολουθεί σε αποσυναρμολόγηση . Μαζί με τη συναισθηματική απομάκρυνση το κοινό πένθος που θα μπορούσε να τους φέρει πάλι κοντά σπρώχτηκε κάτω από τον καταναγκασμό της επανάληψης . Ωστόσο, στο σήμερα της οικογένειας η αποφυγή του πόνου από μια νέα ματαίωση δεν κατάφερε να σβήσει το τραύμα της πρώτης εκείνης απώλειας ως την τελευταία πράξη του έργου.

Με φραγή στο συναίσθημα η ζωή στο σπίτι γίνεται αποσπασματική και ασαφής. Στον χορό μιας συγχωνευτικής σχέσης ο Τόμπιας ταυτίζεται με τον Χάρυ, η ΄Αγκνες μιλάει την ίδια γλώσσα με την ΄Εντνα και η Κλαίρη με την Τζούλια . ΄Ολοι μαζί, φιλοξενούντες και φιλοξενούμενοι, συνθέτουν για μια μέρα και ένα βράδυ , όσο δηλαδή διαρκεί ο χρόνος του δράματος , το σύνολο μιας αδιαφοροποίητης οικογενειακής οντότητας, όπου προσδοκώμενο είναι ο ένας να μπορεί να διαβάζει τη σκέψη του άλλου - ο διάλογος δεν είναι τυχαία σε διάφορα καίρια σημεία ασύνδετος και ελλειπτικός - και το συναίσθημα να μεταφέρεται σαν μεταδοτική αρρώστια από τον καθένα σε όλους .

Ο ΄Αλμπυ ασυναίσθητα γίνεται μέλος της οικογένειας στο δράμα που έχει δημιουργήσει . Τα προσωπικά βιώματα του ίδιου ως υιοθετημένου παιδιού που αντιδρά στην κηδεμονία της πλούσιας οικογένειάς του δεν βρίσκονται μακριά από το συναισθηματικό αίτημα των κεντρικών προσώπων του έργου για φροντίδα και αγάπη. Ιδιαίτερα της Τζούλιας, που επιστρέφει σαν μικρό παιδί στο σπίτι των γονιών της γυρεύοντας στοργή και τρυφερότητα, έτοιμη να “σκοτώσει” , αν κάποιος απειλήσει τη μοναδικότητα της θέσης της .

 

Πέρα από αυτό , το σχέδιο και το περιεχόμενο του έργου καθοδηγεί εκ των πραγμάτων τον συγγραφέα να γίνει φορέας και διαχειριστής του συναισθήματος των προσώπων. Τρυπώνει πολύ συχνά στις σκέψεις και τους διαλόγους και παρενθετικά δηλώνει σαν πανταχού παρών σκηνοθέτης την ψυχική διάθεση ή το συναίσθημα των ανθρώπων του.

Στην εύθραυστη ισορροπία που έρχεται να σκεπάσει τον πόνο και την ενοχή το συναίσθημα του συγγραφέα δίνει συνοχή και νόημα στα συμβαίνοντα που αλλιώς θα έμεναν για τον θεατή δυσεξήγητα γεγονότα και σε κάποιο βαθμό παράλογα.

 

Το έργο του Αλμπυ, χωρίς να θέλω να υπεισέλθω στα θεατρολογικά συμφραζόμενα , με τέτοιες διακυμάνσεις στη διάθεση από το σοβαρό στο κωμικό, από το ποιητικό στο κυνικό δημιουργεί την αίσθηση μιας παραδοξότητας που φτάνει στο

σημείο του παράλογου, για να μην πω της τρέλας, μιας τρέλας που συναντάμε κάθε φορά, όταν απουσιάζει ή είναι αμφίσημο το συναίσθημα που μας γειώνει. Ελευθερία και εξάρτηση, αγάπη και μίσος, σιγουριά και αβεβαιότητα ακραίες καταστάσεις , αποφεύγω να πω ευαισθησίες, αφού αυτές σαν σε αναπηρία δεν μπόρεσαν να βιωθούν άμεσα από τα πρόσωπα του δράματος .

Η κρίση πανικού λοιπόν συνδέεται ως επακόλουθο με την αποξένωση- εξωτερική ως προς τους άλλους εσωτερική ως προς τον εαυτό. Θραύει, ως αναπόφευκτη λύση, τη χρόνια προσωπική και σχεσιακή ακινησία των προσώπων και εξελίσσεται σε προειδοποιητικό σημάδι κινδύνου.

Κάποια στιγμή στο έργο γίνεται φανερό ότι ο καταναγκασμός στη χρήση του αλκοόλ, οι βαρετές συνήθειες των οικείων , η αδιάφορη ανημπόρια στη λήψη μιας απόφασης δεν επαρκούν για να σκεπάσουν τον φόβο από το χάσμα της επικοινωνίας και να στηρίξουν τη σαθρή ισορροπία της οικογένειας.

Η ανατροπή στην ισορροπία της οικογένειας, για να επανέλθουμε στο σημείο εκκίνησής μας, γίνεται με την αιφνίδια παρουσία του φιλικού ζευγαριού.

Είναι ανατροπή που φέρνει η απρόσμενη πληροφορία των εισβολέων. Με αυτή την απρόσκλητη παρουσία έρχεται στην επιφάνεια ο πανικός που υποδόρια ενδημούσε πολύ καιρό πριν στο σπίτι του Τόμπυ και της ΄Αγκνες καλά κρυμμένος πίσω από την αδιάφορη άγνοια.

Εστω και για λίγο, η παρουσία του τρίτου παράγοντα, των επισκεπτών, επιφέρει κρίση στο σύστημα , αλλάζει τη δυναμική των σχέσεων . Ακούγονται φράσεις για την αγάπη, την οικογένεια, τα όρια. Σκέψεις και διάλογοι με στοχασμό και συναισθήματα του αποχωρισμού.

Η οικογένεια έχει την ευκαιρία να ζήσει διορθωτικά, με τον αποχωρισμό των φίλων, ένα μικρό θάνατο. Αναπαράγει αναπόφευκτα την πραγματικότητα του καθοριστικού γεγονότος που πολλά χρόνια πριν είχε προσπαθήσει ν’αποφύγει.

 

 

Με τον μακρύ μονόλογο του Τόμπυ γίνεται μια προσπάθεια επιτόπιας επαναφήγησης έκτακτου γεγονότος . Σε μια στιγμή αναλαμπής ανάμεσα στην αναποφασιστικότητα και την αγωνία κάτι διαφορετικό και αυθεντικό πάει για λίγο να έρθει στην επιφάνεια.

΄Ισως ο θεατρικός συγγραφέας στο ακροτελεύτιο μέρος της τρίτης πράξης να προσφέρει προς ανακούφιση του θεατή το δείγμα μιας πιθανής ίασης , ώσπου τα πράγματα να επανέλθουν στην προγενέστερη ισορροπία λιμνάζοντος ύδατος .

 

Μανώλης Τσαγκαράκης

Ψυχολόγος, ψυχοθεραπευτής

Πρωτοδημοσιεύτηκε στο πρόγραμμα της ‘’Θεατρικής Σκηνής ‘’ του Αντώνη Αντωνίου και της Νατάσας Ασίκη την περίοδο 2020-21

 

 

Νατάσα γεια,

μετά από το τηλεφώνημά σου χτες, αξιοποίησα στα γρήγορα λίγο χρόνο για να συμμαζέψω κάποιες σκέψεις και παρατηρήσεις μου από το Γεναριάτικο διάβασμα του έργου του Edward Albee “Επικίνδυνη Ισορροπία” σε μετάφραση του Ερρίκου Μπελιέ, όπου και σε κάποια σημεία παραπέμπω. Παρεμπιπτόντως νομίζω ότι ο Μπελιές μεταφράζει πιο άνετα και χαλαρά , ο Κονδύλης, ίσως, με πιο ακρίβεια

Ελπίζω ότι κάπου μπορώ να βοηθήσω στη δουλειά σας από τη δική μου ειδικότητα. Πολύ πιθανόν, αν μου στείλεις σχετικές δικές σας παρατηρήσεις να σκεφτώ και κάτι άλλο πιο χρήσιμο.

Επί του παρόντος χαιρετώ και τους δυο σας ευχόμενος καλή δουλειά και ξεκούραση του καλοκαιριού, όταν έρθει η ώρα του.

 

Μανώλης Τσαγκαράκης